maandag 21 maart 2011

Johannes Leendert Scherpenisse, Amsterdams stadsfotograaf.

J.L. Scherpenisse (Amsterdam, 8-4-1888 - 13-02-1966) was een Nederlands fotograaf. Tussen 1905 en 1913 heeft hij Amsterdam intensief gefotografeerd.

Ik was nog een kleine jongen toen mijn ouders verhuisde vanuit de Amsterdamse Lomanstraat naar de Rooseveltlaan. Een woning waar veel meer ruimte beschikbaar was. Hier was het dat de inhoud van de “oude” gangkast verruilt werd voor een zolder en alle spullen overzichtelijk neergezet konden worden.

Hier was het dat er een houten kistje met foto’s van oud Amsterdam te voorschijn kwam en ik vond het altijd leuk om er naar de foto’s te kijken. De historische waarde van deze foto’s kon ik toen nog niet overzien. “Die foto’s… heeft je grootvader gemaakt toen hij jong was, jongen” zei mijn vader altijd.

Dit kistje heeft jarenlang zijn plaats gehad op de zolder terwijl ik verder opgroeide. Na het afronden van de opleiding “reclame vormgeven“ starte ik al snel als zelfstandig grafisch ontwerper. Dit was de tijd dat ik meer oog kreeg voor de inhoud van het kistje en begon te beseffen dat ik deze foto’s moest gaan koesteren. Van mijn laatste geld kocht ik zuurvrije en UV tegenhoudende hoesjes en verruilde het oude houten kistje voor een ijzeren. Bovendien verplaatste ik het kistje naar een veilige plek, waar het jarenland de foto’s heeft beschermd tegen verdere afbreuk.

Het was dan ook pas in 2003 dat de tijd rijp was voor verdere actie omtrend deze foto’s. Technologisch was het mogelijk om de foto’s op hoge kwaliteit digitaal te dupliceren. Hierna ging het helemaal los. Ik werd gegrepen door de Fotocollectie en heb hier enorm veel tijd en energie in geinvesteerd.

Tijdens het digitaliseren en bewerken van deze beelden kwam ik erachter dat dit meer was dan enkel wat fotootjes van Amsterdam. Het was een waardevol historisch document! Een documentaire waarin het Amsterdamse straatleven op een neutrale wijze is vastgelegd. Gelukkig stonden de data op de achterzijde van de foto’s. En als geboren Amsterdammer herkende ik veel locaties. Ik ben naast het digitaliseren gaan inverntariseren waar de foto’s zijn genomen en gaan terugzoeken welke gebeurtenissen mijn grootvader heeft vastgelegd.

Ik trof een zeer dynamische stad aan, een tijdsbeeld wat zich toch nog niet zo heel lang geleden heeft afgespeeld.
Een geheel andere economie, vreemde voertuigen die de stad doorkruisten en verdwenen beroepen. De sociale omstandigheden waren zo anders dat het bijna niet voor te stellen is dat dit zich slechts een eeuw geleden heeft afgespeeld!

Mijn grootvader, J.L. Scherpenisse ging er op uit om de gebouwen, de straatgezichten en belangrijke gebeurtenissen vast te leggen. Hij maakte "uitstapjes" in de omgeving. De Julianafeesten, de marktventers met hun handelswaar, een mes en scharensliep en het leven in de havens zijn slechts voorbeelden die Johannes door middel van zijn fotografie heeft vastgelegd.

Als vanzelfsprekend begon ik een zoektocht nar het leven van mijn grootvader. De archieven in dus. Gynaelogische gegevens kwamen boven en waardoor ik contact kon maken met familie en mensen die J.L. Scherpenisse nog hebben gekend.

Door deze gegevens te vergelijken en deze in het perspectief van de Fotocollectie J.L. Scherpenisse te plaatsen kwam ik verder met mijn beschrijving en ontving ik antwoorden op vragen die mij bezig hielden.

Het bleek dat de vader van Johannes vrij jong is gestorven en dat hij, samen met zijn moeder is verhuisd naar Kapelle is Zeeland. Dat is niet zo vreemd, dit is ook de plek waar zijn moeder oorspronkelijk vandaan kwam. Na een periode daar te hebben gewoond kwamen zij in 1905 weer terug naar Amsterdam en begon Johannes met het fotograferen van zijn omgeving; Amsterdam.
Vijf jaar achtereen maakte hij foto's totdat zijn moeder hertrouwde. Hierna stopte hij abrupt met fotograferen en in 1911 heeft hij slechts negen foto's gemaakt. In 1912 en 1913 hervatte hij zijn werkzaamheden maar maakte minder foto's dan voor deze periode.

Rond 1914 gaf hij gehoor aan de mobilisatieoproep voor de Eerste Wereldoorlog. Johannes ging als veldartillerist het leger in.
Na zijn diensttijd werkte hij als magazijnknecht bij de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM, ook wel bekend als HSM). In 1921 trouwde hij met een Française die naar Amsterdam was gekomen om als gouvernante te werken. Na zijn trouwen zette hij zijn werkzaamheden voort als spoorwegbeambte bij de huidige Nederlandse Spoorwegen, net als zijn vader Sebastiaan.
In 1941 deed hij mee met de februaristaking tegen de Joodse vervolging en is hiervoor door de Duitsers opgepakt geweest. Na een aantal dagen vast te hebben gezeten is hij op vrije voeten gesteld.

Over de Fotocollectie J.L. Scherpenisse is een aparte website gemaakt waar u meer achtergrondinformatie kunt vinden met een link naar het Amsterdamse Stadsarchief waar de gehele collectie wordt getoont.

De beelden zijn ook te vinden op de website van het Noord Hollands archief.

Peter Scherpenisse

Geen opmerkingen:

Een reactie posten